Toolkit "Nieuwswijsheid"

Bekijk hieronder de trailer voor meer informatie over deze toolkit

Factsheet ‘Nieuwswijsheid in de klas’

🧠 Wist je dat...

✔️ Leraren echte nieuwsjunkies zijn
Ze volgen dagelijks het nieuws via allerlei kanalen en zijn sterk betrokken bij wat er speelt.

✔️ Kennis het verschil maakt
Leraren die goed op de hoogte zijn, vinden het leuker én belangrijker om les te geven over nieuws en journalistiek.

✔️ Leraren hun eigen nieuwswijsheid vertrouwen
En dat vertrouwen helpt ze om het ook overtuigend over te brengen in de klas.

✔️ Nieuwswijsheid hoog op hun lijstje staat
Ze vinden het cruciaal dat leerlingen kritisch leren omgaan met nieuws en media.

✔️ Ze graag willen bijdragen aan kritische leerlingen
Veel leraren zien dit als hun taak, ook als ze zich er nog niet altijd even zeker in voelen.

🎯 Kansen

✔️ Leraren willen lesmateriaal dat werkt
Ze zoeken concrete lesmiddelen over nieuws, zolang die aansluiten bij hun leerlingen. 

✔️ Nieuwsmedia? Graag, maar wel onafhankelijk
Leraren zien nieuwsorganisaties als mogelijke partners – mits ze onafhankelijk en transparant zijn.

✔️ Motivatie is er, tijd niet
Leraren zijn gemotiveerd, maar missen tijd en plek in het curriculum. Extra ondersteuning kan het verschil maken.

✔️ Een journalist in de klas maakt indruk
Gastlessen door journalisten vergroten het vertrouwen van leerlingen in de journalistiek en versterken hun waardering.

Lees hier het onderzoek

Nieuwswijsheid in het curriculum

Primair onderwijs

Nieuwswijsheid sluit goed aan bij het Masterplan Basisvaardigheden, waarin naast taal, rekenen en burgerschap ook digitale geletterdheid een belangrijke rol speelt. Binnen digitale geletterdheid leren leerlingen kritisch omgaan met informatie en media, ontdekken ze hoe de digitale samenleving werkt en wat de impact is van nieuws, beeld en online content.

We raden aan om al vanaf de middenbouw met nieuwswijsheid aan de slag te gaan. Dit kan op een natuurlijke manier binnen het taalonderwijs, bijvoorbeeld via begrijpend lezen, woordenschat of spreek- en luisteropdrachten. Het Jeugdjournaal is daarbij een laagdrempelige en aansprekende bron die helpt om actuele gebeurtenissen bespreekbaar te maken en leerlingen kritisch te leren denken over nieuws.

Nieuwswijsheid raakt ook aan sociaal-emotionele ontwikkeling. Leerlingen leren omgaan met emoties bij ingrijpend nieuws, luisteren naar elkaar en gaan respectvol om met verschillende meningen. In de onderbouw kun je hier al spelenderwijs mee beginnen, bijvoorbeeld door samen filmpjes te kijken of voor te lezen uit verhalen over nieuwtjes of meningsverschillen.

Voortgezet onderwijs

Nieuwswijsheid laat zich goed integreren in het voortgezet onderwijs en sluit aan bij meerdere vakken, zoals maatschappijleer, Nederlands, geschiedenis, CKV en Mens & Maatschappij. In deze vakken leren leerlingen onder andere over de invloed van media, verschillende bron en de rol van (beeld)taal. Daarnaast biedt nieuwswijsheid veel mogelijkheden voor thematische en vakoverstijgende projecten, bijvoorbeeld over journalistieke ethiek, filterbubbels, privacy, en complottheorieën. Op die manier wordt het geen losstaand onderwerp, maar een samenhangend onderdeel van het curriculum dat bijdraagt aan kritisch denken en mediawijsheid.

Laat leerlingen ontdekken hoe media invloed uitoefenen en wat de rol van journalistiek is. Oefen met het kritisch beoordelen van nieuws, het analyseren van bronnen en het herkennen van verschillende vormen van verslaggeving.

Laat leerlingen oefenen met het analyseren van teksten, herkennen van argumentatie en het onderzoeken van de rol van taal in het overbrengen van een boodschap. Deze vaardigheden helpen hun om nieuwsberichten en artikelen kritisch te beoordelen.

Maak gebruik van historische onderwerpen om leerlingen te leren bronnen te vergelijken en kritisch te evalueren. Laat ze oefenen met het onderzoeken en interpreteren van historische bronnen én nieuwsberichten, en zo verbanden leggen tussen verleden en actualiteit.

Ondersteunend onderwijs

Praktijk onderwijs

In het praktijkonderwijs ligt de nadruk op leren door doen en het voorbereiden op het dagelijks leven en werk. Nieuwswijsheid sluit hier goed aan, vooral binnen vakken als burgerschap, mens & samenleving, loopbaanoriëntatie en digitale vaardigheden.

Leerlingen leren hoe ze betrouwbare informatie herkennen en omgaan met desinformatie op bijvoorbeeld sociale media. Zo help je hen om zich bewust, zelfstandig en veilig te bewegen in een digitale wereld.

Speciaal onderwijs

In het speciaal onderwijs draait het om onderwijs op maat, afgestemd op het tempo, niveau en de belevingswereld van leerlingen. Nieuwswijsheid sluit hier goed aan binnen vakken als burgerschap, digitale vaardigheden en communicatie.

Via teksten, beeldmateriaal en gezamenlijke gesprekken leren leerlingen informatie begrijpen, meningen herkennen en bewuster omgaan met wat ze online tegenkomen.

DichterBijNieuws x UseTheNews

Nieuws bespreken in de klas

Zo begeleid je het gesprek

Beelden van oorlog, aanslagen of andere ingrijpende gebeurtenissen zijn voor veel leerlingen maar één swipe verwijderd. Soms komen ze onverwacht binnen, rechtstreeks op hun telefoon. De emoties die dat oproept, kunnen ook de klas binnenkomen. En ook nieuws dichter bij huis kan leiden tot felle reacties of botsende meningen.

Hoe ga je daarmee om in de klas? Hoe zorg je ervoor dat emoties en meningsverschillen niet escaleren, maar juist leiden tot inzicht, empathie en een open gesprek? In deze aanpak laten we zien hoe je in drie fases een lastig klassengesprek bewust en zorgvuldig begeleidt:

Fase 1:
Word gesprekspartner

► Neem leerlingen serieus
Ontken hun mening of beleving niet. Laat merken dat je luistert door in je eigen woorden te herhalen wat er gezegd is, en check of je het goed begrepen hebt.

► Vraag door, blijf nieuwsgierig
Zeg bijvoorbeeld: “Kun je dat uitleggen?” of “Waar heb je dat gehoord, gezien of gelezen?” Zo help je leerlingen bewust om te gaan met bronnen en informatie.

► Houd het gesprek open en veilig
Geef zelf een persoonlijk voorbeeld of mening als opstapje, zodat iedereen zich vrij voelt om mee te praten. Betrek de hele klas op een laagdrempelige manier.

► Stimuleer actief denken
Stel vragen als: “Wat vind jij daarvan?”, “Waarom denk je dat?” of “Heb je dit zelf meegemaakt?” Zo laat je leerlingen hun mening onderbouwen en verder denken.

► Ga op zoek naar de kern
Probeer te achterhalen wat er echt speelt. Waarom raakt dit onderwerp deze leerling(en)? Daar zit vaak het begin van een waardevol gesprek.

Fase 2:
Faciliteer de dialoog

Stimuleer een open gesprek waarin de meningen en ideeën van leerlingen centraal staan. Betrek de hele klas en geef ruimte om elkaar aan te vullen of juist vriendelijk tegen te spreken.
Vragen die daarbij helpen zijn bijvoorbeeld: “Denkt iemand hier anders over?”, “Kun je je voorstellen dat iemand dit heel anders ziet?” of “Hoor je thuis of in de media andere meningen?” 

► Soms mag het best even schuren.
Stel scherpe, maar veilige vragen zoals: “Is dit hetzelfde als…?”, “Hoe verhoudt dit zich tot vrijheid van meningsuiting?” of “Wat gebeurt er als iedereen dit zou vinden – of juist niemand?” Zo stimuleer je leerlingen om verder te denken dan hun eerste reactie. 

► Houd het gesprek in balans
Voorkom dat een paar luidruchtige stemmen het gesprek overnemen. Gebruik verschillen  juist als leermomenten. Zo leren leerlingen hun mening vormen én bijstellen.

Fase 3:
Vat samen en blik terug

► Sluit het gesprek bewust en positief af
Rond het gesprek af met een positieve noot. Benadruk dat verschillende perspectieven mogen bestaan – ook bij meningsverschillen. Dat houdt de sfeer open en respectvol. Let op of alle leerlingen zich gezien en gehoord voelen. Zijn er leerlingen die zich terugtrekken? Bedank de klas voor hun openheid en gedeelde inzichten.

► Reflecteer ook zelf
Sta kort stil bij wat er gebeurde. Waren er sterke emoties? Speelt er iets onder de oppervlakte? Deel signalen of terugkerende vragen met collega’s. Zo houd je zicht op wat er leeft in de klas. Denk alvast na over een mogelijk vervolg: hoe en wanneer pak je het gesprek weer op?

Deze tips zijn gebaseerd op de methode Dialoog als Burgerschapsinstrument, ontwikkeld door Diversion in opdracht van Netwerk Mediawijsheid. Meer weten over hoe je als docent kunt omgaan met desinformatie en polarisatie? Bekijk dan de training Dialoog in tijden van desinformatie van Diversion en Beeld & Geluid.

Gespreksstarters

We zien of horen allemaal wel eens iets op tv, via socials of in de klas wat met nieuws te maken heeft. Soms is dat grappig, soms spannend, of zelfs verdrietig. Wat heb jij gezien dat je is bijgebleven?

Stel je ziet iets opvallends of schokkends in het nieuws of via je socials – wat doe je dan? Scroll je verder, klik je door of ga je op onderzoek uit? En wat doe je als je twijfelt aan iets wat je leest of hoort?

Stel je maakt een nieuwsbericht over iets op school. Wat gebeurt er als jij alleen de positieve dingen vertelt,  of juist alleen de negatieve? Denken mensen dan anders over wat er is gebeurd?

Wanneer zou jij denken: ‘Hé, dit wil ik wél volgen’? Moet het nieuws dan leuker, eerlijker, korter, grappiger of juist iets anders zijn?

Wat vinden jullie: is een journalist gewoon iemand die verhalen vertelt, of moet je daar echt iets voor kunnen of aan bepaalde regels houden?

Campagnes

Journalist in de Klas

Aanbieder Nieuws in de Klas
Geschikt voor PO bovenbouw, VO onderbouw en bovenbouw
Leerdoel Leerlingen maken kennis met de makers achter het nieuws.

Wat weten jouw leerlingen over de mensen achter het nieuws? Met Journalist in de klas leren ze hoe je goede vragen stelt, een nieuwsbericht maakt en wat werken in de journalistiek inhoudt.  Om antwoord te krijgen op deze en andere vragen kun je jouw klas aanmelden voor Journalist in de klas. Journalisten komen dan over hun vak vertellen.

Meer info

MediaMasters

Aanbieder Netwerk Mediawijsheid
Geschikt voor PO, SO en SBO bovenbouw
Leerdoel Leerlingen bouwen basiskennis op over mediawijsheid terwijl ook taalvaardigheid en, waar relevant, basale rekenvaardigheden aan de orde komen.

MediaMasters is een gratis serious game die leerlingen bewust maakt van kansen en risico’s van digitale media. Tijdens een landelijke wedstrijd vol MediaMissies ontwikkelen ze digitale vaardigheden. Daarna kunnen ze verder aan de slag via ThemaMissies en klassikale gesprekken over mediawijsheid.

Meer info

Games

Breaking News

Aanbieder Nieuws in de klas
Geschikt voor PO bovenbouw en VO onderbouw
Leerdoel Leerlingen krijgen inzicht in het redactionele proces van nieuwsmedia en welke afwegingen daarbij horen.

Breaking News wordt vernieuwd en hier komt een nieuwe tekst te staan. De nieuwe game is totaal anders dan de oude game. Dus we moeten even wachten. Meer tekst! Meer tekst! Meer tekst! 

Meer info

brand.png

Brand

Aanbieder Het Klokhuis
Geschikt voor PO bovenbouw
Leerdoel Leerlingen leren omgaan met informatie uit diverse media. Ze leren ook onderscheid maken tussen betrouwbare en misleidende bronnen.
Naast de Klokhuis afleveringen zijn er een lesbrief en een game ontwikkeld om leerlingen journalistiek te laten ervaren. Na het zien van Wat is Nieuws? spelen leerlingen de online game Brand! Ze onderzoeken een brand bij pizzeria De Knapperige Korst, schrijven een nieuwsartikel en verkennen drie journalistieke rollen met elk een andere aanpak.

Meer info

Slecht nieuws

Aanbieder Tilt
Geschikt voor VO boven- en middenbouw
Leerdoel Leerlingen leren  in dit online spel herkenbare misleidingstactieken en manipulatietechnieken herkennen.

Bad News is een gratis educatief spel waarin je zelf nepnieuws creëert. Zo leer je hoe desinformatie werkt en word je weerbaarder tegen nepnieuws. Het doel: zoveel mogelijk volgers krijgen, zonder je geloofwaardigheid te verliezen. Spelenderwijs leer je media te doorgronden.

Meer info

Lespakketten

Fake News

Aanbieder Beeld & Geluid
Geschikt voor PO en VO
Leerdoel In Beeld & Geluid leren leerlingen en leraren mét en óver media. Diverse leerdoelen horen bij verschillende workshops.

Beeld & Geluid biedt interactieve workshops waarin leerlingen alles leren over desinformatie, nieuwsvorming, online verleiding en digitale sporen. Ze maken zelf nieuws of nepnieuws en kruipen in de huid van influencers. In het Mediamuseum passen ze die kennis direct toe. Voor het onderwijs zijn er actuele mediafragmentenlijsten om lessen te verrijken.

Meer info

Medialogica

Aanbieder Omroep Human
Geschikt voor VO onderbouw
Leerdoel Leerlingen leren het verschil herkennen tussen beeld en werkelijkheid aan de hand van de de reeks Medialogica.

De programma’s van HUMAN, zoals Medialogica, bieden een filosofische en journalistieke insteek die jongeren aanzet tot kritische reflectie. Ze onderzoeken hoe media onze blik op de werkelijkheid vormen en beïnvloeden. Via sociale media missen jongeren vaak nuance; deze programma’s helpen om nieuws dieper te begrijpen en te bespreken.

Meer info

Filterbubbel.jpg

Filterbubbel.nl

Aanbieder Filterbubbel.nl
Geschikt voor VO onderbouw en PrO middenbouw
Leerdoel Leerlingen leren hoe media gebruikmaken van framing en clickbaits voor aandacht.

In de gratis les Nieuws in je feed: waarheid of wartaal op Filterbubbel.nl leren leerlingen hoe algoritmes, filterbubbels, framing en clickbait hun denken en emoties beïnvloeden. Ze ontdekken hoe mediaberichten worden gemaakt en welke rol journalisten daarbij spelen. Onmisbaar in een tijd waarin jongeren overspoeld worden met nieuws op sociale media.

Meer info

#Waarzeggers

Aanbieder FutureNL i.s.m. De Dag Vandaag
Geschikt voor PO bovenbouw
Leerdoel Leerlingen weten verschillende media te benoemen en te herkennen en kunnen werk van journalisten op waarde schatten.

De Dag Vandaag is het online platform van FutureNL. Met #Waarzeggers leren leerlingen over journalistiek, desinformatie en de rol van algoritmes. Gratis lesmateriaal met handleiding, werkbladen en vlogs helpt hen kritisch omgaan met nieuws. Kies een thema en werkvorm en ga daarmee aan de slag in de klas.

Meer info

ImageZ

Aanbieder CED Groep
Geschikt voor PO bovenbouw en VO onderbouw
Leerdoel Leerlingen versterken hun kennis over nieuwswijsheid, over de journalistieke praktijk, (beeld)nieuws en nieuwsmedia.

Met ImageZ verkennen leerlingen in vier lessen de wereld van beeldnieuws. Centraal staat het bezoek van een persfotograaf aan een klas. Het programma sluit aan bij hun visuele nieuwsbeleving en behandelt journalistiek, (nep)nieuws, beeldmanipulatie en nieuwsproductie. Leerlingen reflecteren actief met eigen ideeën en voorbeelden.

Meer info

logo-1.png

Adolescence

Aanbieder Young Impact
Geschikt voor VO bovenbouw en middenbouw
Leerdoel Leerlingen verkennen de manosphere en online (vrouwen)haat, en bespreken de impact hiervan op respectvolle wijze.

De Netflixserie Adolescence laat op herkenbare en meeslepende wijze zien hoe de online wereld het leven van jongeren beïnvloedt. Met fragmenten uit de serie, interactieve opdrachten en gesprekken krijgen jongeren en docenten praktische handvatten om deze thema’s te begrijpen en ermee om te gaan.

Meer info

Trainingen & workshops

Docententrainingen

Aanbieder Beeld en Geluid
Geschikt voor Docenten uit PO en VO

In onze samenleving komt een constante stroom van beelden real-time via sociale- en traditionele media op ons af. We maken, delen, ontmoeten, spelen en worden er door geïnformeerd. Tegelijkertijd zijn er de grillen van nieuws, complotten, hypes en hoaxes.

Meningen en de publieke opinie worden gevormd. Het heersende gevoel is dat van een gepolariseerde samenleving en de democratie met een vrije pers die steeds meer onder druk komt te staan.

Samen ontrafelen we de betekenis van media en mediacultuur voor het sociale en politieke leven van jou én je leerlingen. De duur van de training is 1,5 uur en de groepsgrootte is maximaal 30 deelnemers.

Meer info

Masterclass Medialogica

Aanbieder Netwerk Mediawijsheid
Geschikt voor PO, SO en SBO bovenbouw

Media helpen ons onze weg te vinden in de werkelijkheid, maar kunnen we blindelings op hen vertrouwen? In hoeverre zijn ze een betrouwbare gids? In deze masterclass ontdek jij met je collega’s of je team hoe mediahypes en publieke opinie tot stand komen en welke rol media en wijzelf daarin spelen. Aan de hand van verschillende thema’s zoals media en ethiek, beeldvorming en mediahypes worden de mechanismen van medialogica ontrafeld.

Deze masterclass is geschikt voor leraren in het po, vo, mbo en hbo en kan worden gevolgd in Hilversum bij Beeld & Geluid of op een locatie naar keuze, zoals de eigen school.

De duur van deze masterclass is 1,5 uur en de groepsgrootte is vanaf 8 deelnemers.

Meer info

Jongeren maken nieuws

Inspiratie & verdieping