‘Ik durf het eigenlijk niet zo goed te zeggen, maar ik kijk best wel vaak een dagje geen nieuws’.

De student die me dit opbiecht is begin twintig, bezig aan een hbo-opleiding en, zo blijkt later in het gesprek, uitstekend op de hoogte van wat er speelt in de wereld. Maar de overdaad aan heftig nieuws, die ook nog eens continu van alle kanten op hem afkomt, zorgt ervoor dat hij het nieuws af en toe liever helemaal niet volgt. Simpelweg omdat het anders te veel wordt.

Dit gesprek staat niet op zichzelf. Voor het project DichterBijNieuws spreek ik aan de lopende band mensen over hun nieuwsgebruik. En opvallend vaak hoor ik vergelijkbare verhalen. Van gebruikers die liever soms even geen nieuws om zich heen hebben. Soms een dag, soms een week. Om hun hoofd de kans te geven tot rust te komen. Maar dit toegeven blijkt nog niet makkelijk. Het gaat bijna altijd gepaard met een zekere gêne. En meer dan eens wordt me op samenzweerderige toon toegefluisterd dat iemand het héérlijk vindt om even zonder nieuws te leven.

Terwijl als je doorvraagt, blijkt dat vrijwel iedereen prima op de hoogte is van (grote én kleine) nieuwsgebeurtenissen. Waarom generen al deze mensen zich dan zo voor iets wat, op het oog, een hele gezonde manier van met het nieuws omgaan lijkt? En zijn al deze mensen niet gewoon bezig met iets wat je prima als nieuwsbalans zou kunnen omschrijven?

De Week van de Mediawijsheid, die in het teken staat van gezond schermgebruik, lijkt een prima moment om antwoord te vinden op deze vraag.

Zijn er meer mensen die minder nieuws kijken?

Als we kijken naar het laatste Digital News Report Nederland, waarin onder meer het Commissariaat voor de Media (CvdM) jaarlijks onderzoek doet naar nieuwsgebruik, zien we dat de interesse in nieuws daalt en dat de totale nieuwsconsumptie afneemt.

Het aantal nieuwsmijders ligt iets hoger dan een paar jaar geleden, maar nog steeds vrij laag. Een nieuwsmijder is in dit onderzoek iemand die nieuws systematisch uit de weg gaat. In 2024 gaf 8 procent van de ondervraagden aan dit te doen, tegen 4 procent in 2017. 

‘Het aantal nieuwsmijders ligt iets hoger dan een paar jaar geleden, maar is nog steeds vrij laag’

Het percentage mensen dat aangeeft nieuws soms, of vaak te mijden, lag in 2024 op 30 procent (tegen 27 procent een jaar eerder.) Belangrijk is hierbij om aan te geven dat je veel verschillende soorten nieuwsmijders hebt. Zo heb je bijvoorbeeld mensen die het nieuws mijden, maar hier tegelijkertijd wél heel erg in geïnteresseerd zijn. Maar ook mensen die het nieuws juist uit desinteresse mijden.

Het nieuws is vermoeiend

Wat verder opvalt is dat in 2024 40 procent van de respondenten zegt dat de hoeveelheid nieuws vermoeiend is. Een forse toename ten opzichte van 2019, toen dat nog maar 20 procent was. 

Waarom kijkers, lezers en luisteraars het nieuws zo vermoeiend vinden, daar is geen sluitend antwoord op. Het zou kunnen dat de grote mate van heftige, weinig hoopgevende nieuwsberichten, zoals de oorlog in Oekraïne, de situatie in Gaza en bijvoorbeeld het klimaat, hieraan bijdraagt.

‘Dát een grote mate van negatief nieuws invloed kan hebben op je gemoedstoestand, is zeker’

Maar dát een grote mate van negatief nieuws invloed kan hebben op je gemoedstoestand, is zeker. Als je de hele dag geconfronteerd wordt met negatieve berichten, dan veranderen je hersenen. Je kunt je daardoor angstiger en depressiever gaan voelen en risico’s slechter inschatten. Hoe dat precies werkt, legt neuropsycholoog Margriet Sitskoorn uit in deze video.

Hoe gaan we hier mee om?

Dat ik regelmatig hoor dat mensen het nieuws uit de weg gaan lijkt op basis van de cijfers dus geen toeval. Maar hoe ga je hier dan op een gezonde manier mee om?

‘Het percentage mensen dat écht geen informatie meekrijgt is nu nog heel laag. We zien dat nieuwsmijden vaker een strategie is om nieuwsinname te beperken en dat dit vaak een best wel rationele afweging is’, vertelt Kiki de Bruin. Kiki is onder meer docent Journalistiek aan de Hogeschool Utrecht en ze promoveert op het onderwerp nieuwsmijding.

Een zekere gêne die mensen ervaren als ze over dit onderwerp praten, herkent Kiki ook wel. ‘Ik denk dat “op de hoogte blijven” de norm is. De maatschappij verwacht dat je geïnformeerd bent om de juiste keuzes te kunnen maken. Daarbij zit er ook nog eens een heel groot sociaal aspect aan “het nieuws”. Je wil mee kunnen praten over onderwerpen die andere mensen belangrijk vinden.’ 

‘Er bestaat een angst om veroordeeld te worden. Dit terwijl het limiteren van je nieuwsconsumptie in wezen helemaal niet ongezond is’

‘Ik merk dus ook weleens dat mensen het gênant vinden dat ze een bepaald onderwerp niet kennen. Er bestaat een angst om veroordeeld te worden. Dit terwijl het limiteren van je nieuwsconsumptie in wezen helemaal niet ongezond is. Dit is juist iets waar we, als wetenschap, steeds meer achter komen. Maar er bestaan gewoon nog heel normatieve ideeën over het nieuws en op de hoogte blijven. Terwijl het medialandschap de laatste jaren extreem snel is veranderd. Hoeveel nieuws moet je volgen? Wat voor nieuws? En wanneer? Dat zijn allemaal vragen waar de meeste mensen nog geen antwoord op hebben.’

Op zoek naar constructieve verhalen

Niet alleen hoeveel nieuws je binnenkrijgt is dus iets waar je mee aan de slag kunt. Maar ook wát voor nieuws. Met die vraag houdt Nadia Swijtink zich veel bezig. Nadia is journalist en als onderzoeker veel bezig met de effecten van constructieve journalistiek. Een vorm van journalistiek die zich meer bezighoudt met oplossingen en het bieden van perspectief.

‘Wij hebben het vaak over “een constructieve benadering binnen de journalistiek”, vertelt Nadia. ‘Dit gaat heel erg over journalistieke verhalen waarin reflectie een grote rol speelt. Maar ook de vraag; wat doet het nieuws met mensen en draagt het bij aan het gevoel dat mensen iets met informatie kunnen, in plaats van dat ze met een machteloos gevoel achterblijven?’ 

Constructieve journalistiek is dus nadrukkelijk niet alleen maar goed nieuws, benadrukt Nadia. ‘Het is geen tooltje, geen middeltje wat je aan het eind van je artikel toe kunt voegen. Het is een mindset voor je hele journalistieke proces.’

‘Af en toe nieuwsmijden is heel normaal. Dat doe ik ook, dat doen mijn collega’s ook’

Ook zijn constructieve verhalen geen wondermiddel voor nieuwsgebruikers, legt Nadia uit. ‘Vooropgesteld, af en toe nieuwsmijden is heel normaal. Dat doe ik ook, dat doen mijn collega’s ook. En zelfs bij constructieve verhalen is het belangrijk om kritisch te blijven. Wat heb ik aan dit verhaal? Past het bij me? Dat zijn vragen die je jezelf kunt stellen.’ 

‘Dat gezegd hebbende zien we wel echt een effect op emoties. Mensen voelen zich echt minder slecht na het lezen van een constructief verhaal, ten opzichte van een traditioneel verhaal. Maar je wordt dus niet acuut blij van ieder constructief verhaal. Het kan immers nog steeds over hele zware onderwerpen gaan.’

Aan de slag met je nieuwsbalans?
Nieuwsbalans is iets persoonlijks. Ga dus op zoek naar balans die werkt voor jou. Onderstaande tips van Nadia en Kiki, kunnen je hierbij helpen:

    • Vraag je voor het consumeren van nieuws af; wat héb ik hier aan
    • Ga op zoek naar uitingsvorm die goed bij je passen (lezen, luisteren of kijken?)
    • Wees kritisch op hoeveel en hoevaak je nieuws tot je neemt
    • Zet pushmeldingen gerust uit
    • Deel verhalen waar je iets aan hebt met je omgeving
    • Praat over je nieuwsbalans met andere mensen, om hen hier bewust van je maken
    • Weet dat het oké is om af en toe te minderen. Als je een keer niet kan meepraten, kun je gewoon vragen wat er speelt. Zie het als een kans om een mooi gesprek te voeren. 
    • Blijf met andere mensen praten over het nieuws, dat zorgt ervoor dat je wel verschillende perspectieven blijft houden, zonder dat je alles zelf hoeft te consumeren

Ook mediamakers moeten aan de slag

Je kunt dus aan de slag met het limiteren van je nieuwsgebruik. En je kunt goed nadenken over het soort verhalen dat je tot je neemt. Maar zowel Kiki als Nadia ziet ook een belangrijke rol weggelegd voor de journalistiek.

‘Op dit moment noem ik nieuwsmijders niet per se problematisch’, stelt Kiki. ‘Maar dit wordt het wel als bijvoorbeeld één specifieke groep helemaal niks meer leest. Ik wil waken voor het kwijtraken van die specifieke groepen. Ik hoop dus vooral dat het nieuws inclusief blijft en toegankelijk voor iedereen. Er is namelijk zoveel informatie. Nieuwsorganisaties moeten zich echt afvragen wat hun rol hierin is. Hoe voeg je als journalistiek waarde toe aan al die informatie? Dit gesprek is gelukkig al gaande op veel redacties.’

‘Ik wil waken voor het kwijtraken van die specifieke groepen’

Ook Nadia ziet een verandering op veel redacties. ‘Het nieuws was vroeger écht een kwestie van zenden. Tegenwoordig is nieuws overal en staat journalistiek tússen de mensen. Veel journalistiek is echter lang in het zend-principe blijven hangen.’

‘Om de burger aangehaakt te houden, moet er dus een verandering plaatsvinden op de nieuwsredacties. Dat proces is gaande. Het bewustzijn over het belang van constructieve journalistiek groeit en de afgelopen jaren zie je wel dat dit echt een brede ontwikkeling is geworden.  Mensen gebruiken het nieuws niet meer zoals vroeger. Er is echt veel meer behoefte aan uitleg, context en achtergrond. Die wens wordt alleen nog niet genoeg gehoord.’

Geschreven door Geert van der Veen, communicatieadviseur en redacteur bij Netwerk Mediawijsheid. Dit artikel verscheen eerder op netwerkmediawijsheid.nl

Bekijk de video ‘Moet je stoppen met nieuws volgen?’