Uit gesprekken met redacties en organisaties als PersVeilig blijkt dat journalisten steeds vaker te maken krijgen met online haat, bedreigingen en respectloos gedrag. Dat heeft niet alleen impact op hun mentale gezondheid en werkdruk, maar raakt ook aan de persvrijheid. Daarom ontwikkelde DichterBijNieuws in 2024 een praktische handleiding die redacties ondersteunt bij het creëren van een veiliger en constructiever online klimaat.

Maar hoe worden journalisten van de toekomst op deze uitdagingen voorbereid? In de periode april – juni 2025 voerden we gesprekken met journalistieke opleidingen van de Hogeschool Utrecht, Windesheim, Fontys en de Universiteit Rotterdam over studenten door deze opleidingen worden voorbereid op onderwerpen als online veiligheid, (omgaan met) negatieve reacties, publieksinteractie en het ontwikkelen van digitale weerbaarheid.

Hoe wordt er momenteel aandacht besteed aan deze thema’s in het curriculum?

Er wordt binnen de opleidingen Journalistiek op diverse manieren aandacht besteed aan online veiligheid, (omgaan met) negatieve reacties, publieksinteractie en het ontwikkelen van digitale weerbaarheid. 

Fysieke veiligheid – Persveilig
Veiligheid, of persveiligheid, wordt door alle opleidingen als een belangrijk thema gezien. Twee van de drie opleidingen maken gebruik van het aanbod van Persveilig om hier aandacht aan te besteden. Het gaat dan om het tonen van een speciale video en een bijbehorende les. De nadruk ligt op fysieke veiligheid en op (het omgaan met) verbale agressie. 

Online veiligheid
Specifieke aandacht voor de online veiligheid van de aankomende journalisten is er ook. Maar in de regel niet als geïsoleerd of als los gespreksonderwerp en in mindere mate dan de aandacht voor fysieke veiligheid. Opleidingen geven vooral aan in gesprekken met studenten ruimte te bieden voor het delen van ervaringen en het met studenten individueel over dit onderwerp te hebben.

Het gebrek aan specifieke aandacht voor dit onderwerp wordt door sommige opleidingen als een gemiste kans ervaren. Er worden verschillende redenen voorgesteld die de behandeling van dit onderwerp in de weg staan. Zoals een gebrek aan kennis bij docenten. Maar ook een gebrekkige aansluiting bij de praktijk (‘studenten maken dit nog niet mee’) of de vrees studenten vroeg in de opleiding – als de uitstroom bovendien nog hoog is – te overladen met informatie. (‘We willen studenten niet afschrikken’). 

Wat verder opvalt is dat opleidingen die gebruik maken van online omgevingen om journalistieke verhalen te publiceren, deze omgevingen al ‘veilig’ inrichten. Zo worden reactiemogelijkheden uitgezet (‘er werd veel getrolld’) en kunnen studenten gebruikmaken van door de opleiding beheerde socialemediakanalen om verhalen te verspreiden.

(Online) publieksinteractie
Opleidingen besteden op veel verschillende manieren aandacht aan contact leggen met het publiek. Er wordt gewerkt aan gespreksvaardigheden, het voeren van gesprekken met andersdenkenden, constructieve journalistiek en de nieuwsbehoeften van het publiek. Specifieke aandacht voor online publieksinteractie (hoe organiseer je dit, hoe hou je het respectvol, hoe voegt het waarde toe etc.) ontbreekt echter. 

Belangrijk, maar complex

Hoewel opleidingen aangeven dat het voorbereiden van studenten op de online realiteit belangrijk is, wordt het tegelijkertijd gezien als complex. Dit komt deels door een gebrek aan kennis. Maar ook zeker door een gebrek aan (negatieve) ervaringen. Voorbeelden van problemen, of negatieve ervaringen, met online veiligheid op stageplekken zijn bijvoorbeeld zeer schaars. Dit maakt dat de urgentie op dit onderwerp niet echt gevoeld wordt. 

Alle opleidingen benadrukken dat ervaringsverhalen die aansluiten bij de leefwereld van de student het beste werken om dit onderwerp onder de aandacht te brengen. Omdat er intern weinig ervaring is met online veiligheid en digitale weerbaarheid, zal deze kennis van buiten naar binnen gehaald moeten worden. Veel opleidingen hebben goede ervaringen met het binnenhalen van externe sprekers. Een mooi voorbeeld, dat aansluit bij de leefwereld van de student, kan heel waardevol zijn. 

Wel moet de nadruk niet alleen liggen op gevaren. Maar ook op de vele kansen die online interactie met je publiek met zich meebrengt.

Aanbevelingen vanuit DichterBijNieuws

Op basis van de gevoerde gesprekken ziet DichterBijNieuws een aantal concrete kansen voor opleidingen om onderwerpen als online veiligheid, (omgaan met) negatieve reacties, publieksinteractie en het ontwikkelen van digitale weerbaarheid nog steviger te verankeren in het lesaanbod;

• Besteed aandacht aan online veiligheid en kies daarbij voor een positieve insteek. Zoals een focus op de waarde van online dialoog
• Maak gebruik van het bestaande aanbod van PersVeilig
• Integreer de praktische richtlijn Zo zorg je voor een constructief online klimaat in het lesaanbod